"Baba Marta" (Баба Марта), Bulgaristan’da Mart ayını ve baharın gelişini simgeleyen folklorik bir figürdür. "Baba" kelimesi Bulgarca’da "büyükanne" anlamına gelirken, "Marta" Mart ayını temsil eder. Bu gelenek, baharın yenileyici gücünü kutlayan bahar bayramları arasında yer alır ve özellikle 1 Mart’ta başlayan kutlamalarla tanınır. Nevruz gibi doğanın uyanışını selamlayan bu gelenek, Bulgar kültüründe önemli bir yere sahiptir.
Baba Marta, Bulgar folklorunda hem sevecen hem de kaprisli bir figür olarak tasvir edilir. Mart ayının değişken havasını kişileştiren bu karakter, baharın gelişiyle birlikte hem güneşli günleri hem de soğuk rüzgarları getirir. Gelenek, pagan kökenlere dayanır ve Hristiyanlık öncesi Trakya kültürlerinden etkilenmiştir. Nevruz’un tarihçesi gibi, Baba Marta da doğayla insanın ilişkisini yansıtan eski bir mirastır.
Baba Marta geleneğinin en bilinen sembolü “martenitsa”dır (мартеница). Kırmızı ve beyaz iplerden yapılan bu küçük süsler, sağlık, bereket ve baharın gelişini temsil eder. Martenitsa, genellikle bileklik, kolye veya küçük figürler (Pijo ve Penda) şeklinde hazırlanır. Kırmızı renk yaşamı ve enerjiyi, beyaz renk ise saflığı ve uzun ömrü simgeler. Nevruz’un sembolleri arasında yer alan yumurta ve ateş gibi, martenitsa da doğanın döngüsüyle bağlantılıdır.
Baba Marta, 1 Mart’ta başlar ve Mart ayı boyunca devam eder. Kutlama gelenekleri şunlardır:
Baba Marta, Balkanlar’da bahar bayramlarının bir parçasıdır. Romanya’da “Mărțișor” (1 Mart’ta kırmızı-beyaz süsler takma), Arnavutluk’ta “Dita e Verës” (14 Mart’ta bahar şenliği) gibi benzer gelenekler, bölgedeki ortak kültürel mirası yansıtır. Osmanlı döneminde Balkanlar’da yaşayan Türk topluluklarının Nevruz kutlamalarıyla da etkileşim göstermiştir.
Günümüzde Baba Marta, Bulgaristan’da hem geleneksel hem de modern bir şekilde kutlanır. Okullarda çocuklar martenitsa yapar, aileler birbirine hediyeler sunar ve baharın gelişi coşkuyla karşılanır. UNESCO’nun 2017’de martenitsa geleneğini “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası” listesine eklemesi, Baba Marta’yı küresel çapta tanınır hale getirmiştir. 21 Mart’taki Nevruz gibi, Baba Marta da baharın evrensel kutlamalarından biridir.
Baba Marta ve Nevruz, bahar bayramı olarak ortak temalar paylaşır: yenilenme, doğanın uyanışı ve topluluk dayanışması. Ancak Nevruz farklı ülkelerde 21 Mart’ta kutlanırken, Baba Marta 1 Mart’ta başlar. Nevruz’da ateş yakma öne çıkarken, Baba Marta’da martenitsa sembolü baskındır. Her iki gelenek de bahar bayramlarının zengin çeşitliliğini gösterir.